Τι θυμόμαστε από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας; [ΕΡΕΥΝΑ]

Σχετικά με την Παιδική Αμνησία. Ένα πρωτότυπο πείραμα.

Πριν από περίπου έναν αιώνα, ο Φρόιντ (Freud, 1916; Bauer, 2004) αναφέρθηκε στο φαινόμενο της Παιδικής Αμνησίας (Childhood Amnesia). Είχε παρατηρήσει πως ως ενήλικες δεν θυμόμαστε γεγονότα που συνέβησαν κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής μας. Αν και η εξήγηση που είχε δώσει θεωρείται πλέον παρωχημένη (πίστευε πως οι μνήμες των πρώτων ετών καταστέλλονται επειδή είναι 'τραυματικές', χωρίς ωστόσο να εξηγεί γιατί δεν θυμόμαστε τουλάχιστον τις ευχάριστες εμπειρίες), γνωρίζουμε πως το φαινόμενο αυτό είναι -εν μέρει- πραγματικό. 


Ως ενήλικες σπανίως θυμόμαστε συνειδητά  γεγονότα που συνέβησαν πριν τον 3ο χρόνο της ζωής μας. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν μνήμες πριν την ηλικία αυτή. Διάφορες έρευνες (πχ. Νelson 1988, Nelson & Ross 1980) έχουν δείξει πως νήπια 2 ετών έχουν την ικανότητα να αποθηκεύουν και να ανακαλούν πληροφορίες. Oι Newcombe & Fox (1994)‏ και Newcombe et al. (2000) έδειξαν πως αν και, ως ενήλικες, δεν μπορούμε συνειδητά να ανασύρουμε και να μιλήσουμε για τις πληροφορίες αυτές, πχ. να θυμηθούμε γεγονότα, πρόσωπα, ονόματα, καταστάσεις, οι μνήμες αυτές υφίστανται και επηρεάζουν με άδηλο τρόπο τη συμπεριφορά μας, τις αποφάσεις και τις κρίσεις μας.

Η Παιδική Αμνησία έχει αποτελέσει αντικείμενο ποικίλων σύγχρονων ερευνών και έχουν διατυπωθεί αρκετές υποθέσεις σχετικά με τους παράγοντες που μπορεί να την προκαλούν. 

Για παράδειγμα, η Παιδική Αμνησία αποδίδεται από κάποιους ερευνητές στη νευρολογική ανωριμότητα των παιδιών. Ειδικότερα, ο Ιππόκαμπος και ο Προ-μετωπιαίος φλοιός, περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στη δημιουργία αυτοβιογραφικών μνημών (αναμνήσεων για συγκεκριμένα περιστατικά και καταστάσεις), δεν ωριμάζουν μέχρι την ηλικία των 3 ή 4 ετών (Gleitman, 2004; Newcombe, et al., 2000).   
Άλλοι ερευνητές πιστεύουν πως η Παιδική Αμνησία είναι επίσης πιθανό να οφείλεται στον διαφορετικό τρόπο με τον οποίο τα παιδιά αντιλαμβάνονται, ερμηνεύουν και, κατά συνέπεια, αποθηκεύουν, τα διάφορα βιώματα που αργότερα, ως ενήλικες, θα κλιθούν να ανασύρουν από τη μνήμη τους. Έχει αποδειχθεί πως η ενσωμάτωση των νέων πληροφοριών σε προϋπάρχοντα νοητικά σχήματα βοηθά πολύ στη μετέπειτα ανάσυρση των εν λόγω πληροφοριών. Η απουσία κατάλληλων σχημάτων κατά τη βρεφική ηλικία, ίσως αποτελεί έναν ακόμη παράγοντα που καθιστά δύσκολη τη μετέπειτα ανάσυρσή τους (Neisser, 1962; Schachtel, 1947).
Μία ακόμη εξήγηση που προτάθηκε σχετικά με την Παιδική Αμνησία σχετίζεται με την ανάπτυξη της αντίληψης του εαυτού, η οποία δεν συντελείται πριν τα δύο έτη της ζωής (μία από τις ενδείξεις για την ανάπτυξη της αντίληψης του εαυτού θεωρείται η αναγνώριση του εαυτού στον καθρέφτη). Σύμφωνα με την εξήγηση αυτή, οι αναμνήσεις είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την αντίληψη του εαυτού μας. Έτσι, οι πληροφορίες που κωδικοποιούνται νωρίτερα, αν και μπορεί να βρίσκονται αποθηκευμένες στον εγκέφαλο, δεν μπορούν να γίνουν κατανοητές από το άτομο που θα κλιθεί να τις ανακαλέσει αργότερα (π.χ. Howe & Courage, 1997).
Τέλος, μία άλλη εξήγηση της Παιδικής Αμνησίας αφορά τη σχέση της γλώσσας με την ικανότητά μας να θυμόμαστε. Υποστηρίζει πως η απουσία γλώσσας (και γλωσσικών/συμβολικών αναπαραστάσεων του κόσμου) κατά την βρεφική και πρώτη νηπιακή ηλικία εμποδίζει τα παιδιά να κωδικοποιήσουν τις αυτοβιογραφικές μνήμες κατά τρόπο που ο 'γλωσσικός' τους ενήλικος εαυτός θα μπορεί να τις ανασύρει και να τις ερμηνεύσει αργότερα. Οι αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας αυξάνονται από την ηλικία των 3-5 ετών, όπου τα παιδιά αναπτύσσουν και χρησιμοποιούν τη γλώσσα σε πολύ ικανοποιητικό βαθμό, όχι μόνο για να επικοινωνήσουν, αλλά και για να αναπαραστήσουν εσωτερικά τον 'κόσμο' (Gleitman et al., 2004, ).
Ένα ενδιαφέρον και πρωτότυπο πείραμα -η ανάγνωση του οποίου αποτέλεσε και το έναυσμα για την ανάρτηση αυτή- πραγματοποιήθηκε από τις Simcock & Hayne (2002) από το Πανεπιστήμιο του Otago ["Breaking the Barrier? Children Fail to Translate Their Preverbal Memories Into Language," Psychological Science, 2002]. 

Η 'μαγική μηχανή συρρίκνωσης' 

που χρησιμοποίησαν στο πείραμά τους 

οι  Simcock & Hayne (2002)

Οι ερευνήτριες  δημιούργησαν ένα εντυπωσιακό και αξιομνημόνευτο γεγονός για νήπια 2-3 ετών: μία 'μαγική μηχανή συρρίκνωσης αντικειμένων'. Μία ερευνήτρια έδειξε στα παιδιά πως να χρησιμοποιήσουν το μεγάλο μηχάνημα -ένα μεγάλο μαύρο κουτί με εντυπωσιακούς μοχλούς και κουμπιά- για να συρρικνώσουν κάποια παιχνίδια. Τα παιχνίδια τοποθετούνταν σε μια μεγάλη τρύπα στο πάνω μέρος της συσκευής και, μετά από μία σειρά κατάλληλων χειρισμών (περιστροφή μοχλού, πάτημα κουμπιού), ένα μικρότερο αντίγραφο του παιχνιδιού εμφανιζόταν σε ένα διαφορετικό μέρος της συσκευής (βλ. φωτο).
Κατά την ίδια επίσκεψη στο σπίτι των νηπίων, οι ερευνήτριες πραγματοποιούσαν και μία δοκιμασία γλωσσικών δεξιοτήτων στα παιδιά, καθώς επίσης ρωτούσαν τους γονείς ποιες από τις λέξεις που περιλαμβάνονταν στην επίδειξη της 'μαγικής μηχανής συρρίκνωσης παιχνιδιών' τα παιδιά τους ήδη γνώριζαν και χρησιμοποιούσαν.
Έξι μήνες με ένα χρόνο αργότερα, επισκέφτηκαν και πάλι τα ίδια νήπια και τα ρώτησαν σχετικά με τη μηχανή συρρίκνωσης. Τα περισσότερα παιδιά, ανεξαρτήτως ηλικίας, δεν μπορούσαν να πουν πολλά πράγματα σχετικά με την εμπειρία τους αυτή. Παρόλα αυτά, όταν τους έδειξαν φωτογραφίες με τα παιχνίδια του πειράματος (μαζί με παιχνίδια αντιπερισπασμού: π.χ., 4 αρκουδάκια εκ των οποίων μόνο ένα χρησιμοποιήθηκε στο πείραμα), αναγνώριζαν τις περισσότερες φορές με ακρίβεια τα συγκεκριμένα παιχνίδια του πειράματος. Επίσης, κατά τη δεύτερη επίσκεψη αυτή, χορήγησαν τις ίδιες δοκιμασίες γλωσσικών δεξιοτήτων και διαπίστωσαν πως όλα τα παιδιά πλέον γνώριζαν σχεδόν όλες τις λέξεις που είχαν χρησιμοποιηθεί στο αρχικό πείραμα. Ωστόσο, κανένα από τα παιδιά δεν χρησιμοποίησε καμία από τις λέξεις που δεν γνώριζε ήδη τότε που η αρχική εμπειρία είχε καταγραφεί στη μνήμη του. Παρότι θυμόνταν ξεκάθαρα την εμπειρία -αφού μάλιστα έδειχναν στις ερευνήτριες τον τρόπο λειτουργίας της μηχανής-, δεν χρησιμοποίησαν καμία από τις κατάλληλες λέξεις για να αναφερθούν στα μέρη της μηχανής (π.χ. μοχλός, πόμολο...) αν δεν τις γνώριζαν ήδη την εποχή του αρχικού πειράματος. Η μνήμη υπήρχε, αλλά οι κατάλληλες λέξεις δεν είχαν συσχετιστεί με τη μνήμη αυτή.
Με βάση τα αποτελέσματα αυτά, οι Simcock & Hayne ισχυρίστηκαν πως οι μνήμες οι οποίες δεν κωδικοποιούνται γλωσσικά δεν μπορούν να αποτελέσουν μέρος της αυτοβιογραφικής μνήμης ενός ενήλικα.

Συντάκτης: Αλεξάνδρα Καρούσου  |  Ημ/νία: Ιαν.2011

-------------------------------------------------------------------------------------------

Βιβλιογραφικές Αναφορές

• Bauer, P. (2004). Oh Where, Oh Where Have Those Early Memories Gone? Psychological Science Agenda 18.
• Freud, S. (1916/1966). The archaic features and infantilism of dreams. Introductory lectures on psyhoanalysis. Ed. J. Strachey. New York: Norton.
• Gleitman, H., Fridlund, Α., and Reisberg, D. (2004). Psychology. 6th ed. New York: W.W. Norton & Co.
• Howe, M.L., Courage, M.L., 1997. The emergence and early development of autobiographical memory. Psychological Review 104 (3), 499-523
• Neisser, U. (1962). Cultural and cognitive discontinuity. In T.E. Gladwin & W.Sturtevant (Eds.), Anthropology and human behavior (pp. 54–71). Washington, DC: Anthropological Society of Washington. 
• Nelson, K. (1986). Event knowledge: Structure and function in development. Hillsdale, NJ: Erlbaum. 
• Nelson, K., & Ross, G. (1980). The generalities and specifics of long term memory in infants and young children. In M. Perlmutter (Ed.), New directions for child development: Vol. 10. Children’s memory (pp. 87–101). San Francisco: Jossey-Bass.
• Newcombe, N., Drummey, A., Fox, N., Lai, E., and Ottinger-Alberts, W. (2000). Remembering Early Childhood: How Much, How, and Why (or Why Not). Current Directions in Psychological Science. 9: 55-58.
• Simcock, G., & Hayne, H. (2002) Breaking the Barrier? Children Fail to Translate Their Preverbal Memories Into Language. Psychological Science, 13, 225-231
• Schachtel, E.G. (1947). On memory and childhood amnesia. Psychiatry, 10, 1-26.