Πόσα πρόσφεραν στον άνθρωπο λύκοι και σκύλοι [ΑΡΘΡΟ]

Αναδημοσίευση από την Ελευθεροτυπία [29/09/2008]

Από το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο των Τεμπλ Γκράντιν και Κάθριν Τζόνσον [...] με τίτλο «Τα ζώα σε μετάφραση: Χρησιμοποιώντας τα μυστήρια του αυτισμού για να αποκωδικοποιήσουμε τη συμπεριφορά των ζώων» (εκδόσεις «Polaris»). 

[...]

«Λέμε συνέχεια ότι οι άνθρωποι εξημέρωσαν τα ζώα, ότι μετέτρεψαν τους λύκους σε σκύλους. Ωστόσο, νέες έρευνες δείχνουν ότι και οι λύκοι με τη σειρά τους εξημέρωσαν τους ανθρώπους. Λύκοι και άνθρωποι εξελίχθηκαν από κοινού· τους αλλάξαμε και μας άλλαξαν.

Το γεγονός ότι οι ερευνητές άρχισαν να συνθέτουν αυτή τη θεωρία αποτελεί ένα παράδειγμα συγκλινουσών αποδεικτικών γραμμών, που σημαίνει ότι τα ευρήματα διαφορετικών πεδίων κουμπώνουν μεταξύ τους και όλα μαζί συνηγορούν υπέρ μιας κατεύθυνσης. Για πολύ καιρό, η σημαντικότερη απόδειξη που είχαν οι ερευνητές σχετικά με το πότε και πώς οι λύκοι μετατράπηκαν σε σκύλους ήταν οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις σκυλίσιων σκελετών προσεκτικά θαμμένων κάτω από καλύβες ανθρώπων. Κάποιοι αρχαιολόγοι βρήκαν σκυλιά και ανθρώπους θαμμένους στον ίδιο τάφο.

Αυτά τα λείψανα σκύλων είναι ηλικίας 14.000 ετών. Εκείνα τα χρόνια, οι άνθρωποι δεν είχαν εφεύρει ακόμη τις φάρμες, αλλά είχαν το ίδιο σώμα και τον ίδιο εγκέφαλο με τον σημερινό άνθρωπο. Το λογικό λοιπόν είναι να συμπεράνουμε ότι οι πρωτόγονοι άνθρωποι πρώτα εξελίχθηκαν στον σύγχρονο άνθρωπο και μετά άρχισαν να έχουν επαφές με άγριους λύκους, που με τη σειρά τους εξελίχθηκαν σε ήμερα σκυλιά για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους ως εργαζόμενα σκυλιά και ως κατοικίδια.

Ωστόσο, μια μελέτη του Ρόμπερτ Κ. Γουέινι και των συναδέλφων του στο UCLA, σχετικά με τη μεταβλητότητα του DNA των σκύλων, έδειξε ότι τα σκυλιά αποτελούσαν χωριστό πληθυσμό από τους λύκους εδώ και 135.000 χρόνια. Οι καταγραφές των απολιθωμάτων δεν χρονολογούν ανθρώπους μαζί με σκυλιά περισσότερα από 14.000 χρόνια πριν, γιατί τότε προφανώς οι άνθρωποι συνεργάζονταν με τους λύκους, ή με λύκους που σιγά - σιγά εξελίσσονταν σε σκύλους. Υπάρχουν καταγραφές απολιθωμάτων που δείχνουν οστά λύκων κοντά σε οστά ανθρώπων ηλικίας 100.000 ετών.

Αυτό σημαίνει πως, όταν οι λύκοι και οι άνθρωποι άρχισαν να συμπορεύονται, είχαν πολύ πιο ισότιμη σχέση απ' ό,τι οι σημερινοί άνθρωποι με τα σκυλιά. Στην ουσία, δύο διαφορετικά είδη με συμπληρωματικές ικανότητες ένωσαν τις δυνάμεις τους, κάτι που δεν είχε ξανασυμβεί μέχρι τότε και δεν ξανασυνέβη έκτοτε.Αν ο δρ Γουέινι έχει δίκιο, λύκοι και άνθρωποι συμπορεύονται από τότε που ο homo erectus (όρθιος άνθρωπος) εξελίχθηκε σε homo sapiens (σκεπτόμενος άνθρωπος). Οταν οι λύκοι και οι άνθρωποι ήρθαν κοντά, ο άνθρωπος είχε μονάχα μερικά πρόχειρα και χοντροκομμένα εργαλεία. Ζούσε σε μικρές νομαδικές ομάδες, διόλου πιο σύνθετες κοινωνικά απ' ό,τι μια ομάδα χιμπαντζήδων. Ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν πως οι πρώτοι άνθρωποι δεν είχαν καν λαλιά.

Πέρα από τα παραπάνω στοιχεία, υπάρχει μια ομάδα Αυστραλών ανθρωπολόγων που πιστεύει ότι τα χρόνια που οι άνθρωποι συνεργάζονταν με τους λύκους έμαθαν να συμπεριφέρονται και να σκέφτονται όπως οι λύκοι. Οι λύκοι κυνηγούσαν ομαδικά· οι άνθρωποι όχι. Οι λύκοι είχαν σύνθετες κοινωνικές δομές· οι άνθρωποι όχι. Οι λύκοι ήταν πιστοί στο ταίρι τους και είχαν φιλίες πέρα από τους συγγενείς τους· οι άνθρωποι δεν είχαν, αν κρίνουμε σύμφωνα με τα υπόλοιπα πρωτεύοντα θηλαστικά, που δεν έχουν μόνιμο ταίρι ούτε εξωοικογενειακές φιλίες. (Η μόνη σχέση που υπάρχει στους χιμπαντζήδες είναι αυτή του γονιού με το μικρό του). Οι λύκοι υπερασπίζονταν με κάθε τρόπο την περιοχή τους· οι άνθρωποι δεν το έκαναν -και πάλι σύμφωνα με την εικόνα που παρουσιάζουν τα πρωτεύοντα θηλαστικά στις μέρες μας.

Οταν οι πρώτοι άνθρωποι έγιναν σύγχρονοι, είχαν μάθει να κάνουν αυτά που ήξεραν οι λύκοι. Οταν σκεφτόμαστε πόσο διαφέρουμε από τα υπόλοιπα θηλαστικά, βλέπουμε πόσο μοιάζουμε με τα σκυλιά. Πολλά απ' αυτά που κάνουμε εμείς και δεν τα κάνουν τα υπόλοιπα πρωτεύοντα θηλαστικά είναι συμπεριφορές που έχουν τα σκυλιά. Η ομάδα της Αυστραλίας θεωρεί ότι τα σκυλιά ήταν αυτά που μας έδειξαν το δρόμο.

Οι Αυστραλοί πηγαίνουν αυτό το συλλογισμό ένα βήμα πιο πέρα. Οι λύκοι, και στη συνέχεια τα σκυλιά, έδωσαν στους πρώτους ανθρώπους ένα τεράστιο πλεονέκτημα επιβίωσης, παίζοντας το ρόλο των φρουρών και βοηθώντας τον άνθρωπο να κυνηγήσει μεγαλύτερα θηράματα ανά ομάδες, αντί να κυνηγά μικρότερα θηράματα μόνος του. Δεδομένου ότι οι λύκοι έδωσαν τα πάντα στους πρώτους ανθρώπους, τα σκυλιά αποτέλεσαν, με τη σειρά τους, έναν από τους βασικότερους λόγους που οι πρώτοι άνθρωποι επιβίωσαν, ενώ οι Νεάντερταλ δεν τα κατάφεραν. Οι Νεάντερταλ δεν είχαν σκυλιά.

Ωστόσο, τα σκυλιά δεν βοήθησαν τους ανθρώπους μόνο να μείνουν ζωντανοί για να αναπαραχθούν. Τα σκυλιά έκαναν τους ανθρώπους να ξεχωρίσουν από τα ξαδέρφια τους, τα πρωτεύοντα θηλαστικά: Ο Πολ Τέικον, ανθρωπολόγος του Αυστραλιανού Μουσείου, σημειώνει ότι η ανάπτυξη της ανθρώπινης φιλίας "υπήρξε ένα τεράστιο πλεονέκτημα επιβίωσης, γιατί επιταχύνει την ανταλλαγή ιδεών ανάμεσα σε ομάδες ανθρώπων". Η πολιτιστική εξέλιξη βασίζεται στη συνεργασία. Οι άνθρωποι έμαθαν από τα σκυλιά πώς να συνεργάζονται με ανθρώπους που δεν είναι συγγενείς τους.

Ισως το πιο εκπληκτικό εύρημα από τις νέες έρευνες που έγιναν είναι ότι οι λύκοι δεν μας δίδαξαν απλώς πολλές νέες και χρήσιμες συμπεριφορές. Οι λύκοι άλλαξαν τη δομή του εγκεφάλου μας. Οι καταγραφές των απολιθωμάτων έδειξαν πως, όταν ένα είδος εξημερώνεται, ο εγκέφαλός του μικραίνει. Οεγκέφαλος των αλόγων συρρικνώθηκε κατά 16%, των γουρουνιών κατά 34% και των σκυλιών από 10% έως 30%. Αυτό συνέβη επειδή ο άνθρωπος άρχισε να φροντίζει αυτά τα ζώα, με αποτέλεσμα να μη χρειάζονται πια ποικίλες εγκεφαλικές λειτουργίες για να επιβιώσουν. Δεν ξέρω τι λειτουργίες έχασαν, αλλά ξέρω πως όλα τα οικόσιτα ζώα έχουν μειωμένα επίπεδα φόβου και άγχους σε σχέση με τα άγρια ζώα.

Οι αρχαιολόγοι είναι σε θέση να γνωρίζουν ότι πριν από 10.000 χρόνια, όταν οι άνθρωποι άρχισαν να θάβουν τα σκυλιά τους, ο ανθρώπινος εγκέφαλοςμίκρυνε. Ο εγκέφαλός μας συρρικνώθηκε κατά 10%, όπως και των σκυλιών. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ποιο μέρος του εγκεφάλου μας συρρικνώθηκε. Σε όλα τα οικόσιτα ζώα συρρικνώθηκε το εμπρόσθιο τμήμα του εγκεφάλου, που περιλαμβάνει τους μετωπιαίους λοβούς και το μεσολόβιο, τον συνδετικό ιστό, δηλαδή, των δύο πλευρών του εγκεφάλου. Ομως, στους ανθρώπους συρρικνώθηκε ο μεσεγκέφαλος, το τμήμα που διαχειρίζεται τα συναισθήματα και τα αισθητηριακά δεδομένα, και οι παλαιοί βολβοί που διαχειρίζονται την όσφρηση, αφήνοντας ανέγγιχτο το μεσολόβιο και το εμπρόσθιο τμήμα του εγκεφάλου. Ο εγκέφαλος των σκυλιών και ο εγκέφαλος των ανθρώπων ανέλαβαν κι από μια ειδικότητα: οι άνθρωποι το σχεδιασμό και την οργάνωση αποστολών και τα σκυλιά την ανάλυση των αισθητηριακών πληροφοριών. Τα σκυλιά και οι άνθρωποι εξελίχθηκαν μαζί και έγιναν καλύτεροι συνέταιροι, σύμμαχοι και φίλοι.

Οι Αβορίγινες έχουν ένα ρητό: "Τα σκυλιά σε κάνουν άνθρωπο". Σήμερα, ξέρουμε ότι είναι αλήθεια στην κυριολεξία. Οι άνθρωποι δεν θα ήταν αυτοί που είναι σήμερα, αν δεν είχαν εξελιχθεί μαζί με τα σκυλιά». *

Συντάκτης: Παναγιώτης Διαμαντής